Atatürk ve Tosca

Atatürk’ün çok duygulu olduğu bir akşamdı Bir şeye içlenmiş olduğu belliydi Tosca Operası’ndan Cavaradossi’nin ünlü aryasını çok severdi ve bana birçok kez çaldırmıştı O gece de biliyordum ki sıra Tosca’ya da gelecek ‘Hatta bir yanlış yapmayım’ diye aryanın notalarını bile yazmıştım ve cebimde hazır bulunduruyordum Nihayet bana döndü ‘Çal bakalım şu Tosca’yı’ dedi Ben notayı çıkarttım ‘Hayır hayır öyle değil Notayı bırak notasız çal’
Atatürk ve Onu Ağlatan Arya : Tosca
Notayı bıraktım gözlerimi kapadım konsantre oldum başladım çalmaya Henüz bir iki nota çalmıştım ki ‘Hayır olmadı bana dön bana çal Benim gözlerime bak öyle çal’ dedi



Masada oturuyordu O’na döndüm ve çalmaya başladım ‘Gene olmadı bana daha yaklaş’ dedi Yaklaştım çok yaklaştım Belliydi ki çok uzak bir anısının içine gömülmek istiyor ve içinden çok eski zamanlara ait birşeyler taşıyor fışkırıyor fışkırıyordu İçinde kopan fırtınayı dindiremiyordu bir türlü Sonunda ‘Kemanın sapını omuzuma dayayacaksın ve öyle çalacaksın’ dedi

“Bir an için gözünüzün önüne getirin; tarihimizde yaşamış yaşayacak en büyük Türk bir sanatçıya ‘Kemanının sapını omuzuma daya ve o şekilde en sevdiğim melodiyi çal’ diyor Ben de ibadet eder gibi huşu içinde Cavaradossi’nin aryasını çalmaya başladım Atatürk gözleri kapalı biraz madeni ahenkli biraz kısık çok tatlı çok anlamlı sesiyle melodiyi söylerken gözlerinden sicim gibi yaşlar akıyordu Aryayı belki onbeş kez tekrarladım”

Prof Dr Remzi Atak’ın anlattığı bu anıdan da anlaşıldığı gibi Atatürk’ün en sevdiği yapıtların başında “Tosca” gelirdi

Atatürk’ün kurduğu küçük orkestranın şefliğini yapmış olan müzisyen Enver Kapelman Atatürk’ün bu yapıta düşkünlüğünü şöyle açıklıyor:



“Mustafa Kemal Sofya’da askeri ataşe olarak bulunduğu sırada devamlı operaya giderdi O sırada Tosca’da oynayan sopranoya hayrandı Aradan geçen yıllar bu sevgiyi O’na unutturamamıştı Akşamları O’na defalarca Tosca’dan parçalar çalardım”

Tosca’nın aryasıyla ilgili Veli Laik’in de başından geçen ilginç bir anı var:

“Viyana’da kurduğumuz bir hafif müzik orkestrasıyla bir süre Avusturya’da çalıştıktan sonra aldığımız bir teklif üzerine İstanbul’a gelmiştik Beş kişiydikRosenbaum (keman) Masarik (viyolonsel ve saksafon) Marcel Bi (piyano) Poldi (bateri) ve ben Orkestramız 1933-37 yılları arasında Atatürk’ün emrindeydi Sürekli olarak Park Otel’de çalışırdık ama Atatürk her gittiği yere bizi götürürdü

“1935 yılında Sıraselviler’deki Ateş Kulübü’nde Atatürk’ün yakını olan bir paşanın kızı evleniyordu Düğüne Atatürk de onur vermişti Törenin açılış dansını gelinle kendisi yapmak istemiş ama kulübün orkestrasını beğenmemiş Bizi çağırttı Acele Ateş Kulübü’ne gittik Atatürk’ün çok sevdiği SOE (Ich suche dringend Liebe) fokstrotunu çalmaya başladık ve Atatürk gelin hanımla açılış dansını yaptı

“Bir ara Atatürk bazı yakınlarıyla beraber ayrı bir odaya çekildi Orada da müzik çalınsın istemiş Oda küçük olduğu için Masarik ile ben gittik Bir süre çaldıktan sonra Atatürk arkadaşlarına ‘Size müzisyenlerin gücünü göstermek istiyorum’ dedi

“Nota kağıdı getirtti Masarik’e uzattı ‘Söyleyeceğim şarkıyı yaz’ dedi ve Tosca’nın büyük aryasını söylemeye başladı Masarik nota yazmasını pek bilmezdi Bana baktı Ben de ona Almanca ‘Bir şeyler yaz’ dedim Atatürk aryayı söylüyor Masarik yazıyordu Arya bitti ama Masarik’in yazdığı notanın parça ile hiç ilgisi yoktu Atatürk notayı aldı arkadaşlarına gösterdi ve her zaman müzisyenlere hayranlık duyduğunu söyleyerek bizi onurlandırdı Sonra notayı Masarik’e uzattı ve ‘Şimdi bunu çalın’ dedi Biz aryayı notaya bakar gibi yapıp ezbere çaldık Uzunca bir süre sonra Atatürk büyük salona çıktı Biraz oturduktan sonra Masarik’in yazdığı notayı istedi hemen getirip kendisine verdiler O da yaverini çağırıp ‘Bunu kulübün orkestrasına ver çalsınlar’ dedi Masarik ile ben Atatürk’ün masasında oturuyorduk Ne yapacağımızı şaşırdık Yavaşça ayağa kalktım orkestranın kemancısına yaklaştım ve meseleyi söyledim Orkestra elemanları nota kağıdına bakıp inceler gibi yaptılar ve ezbere bildikleri aryayı çalmaya başladılar Ben sevinçten yerimde duramıyordum Çok güç bir durumdan kurtulmuştuk Yavaş adımlarla yerimi almak üzere masaya döndüm Tam oturacağım sırada Atatürk bana döndü ve ‘Olduğun yerde biraz dur’ dedi



Sonra yaverini çağırttı kulağına bir şeyler söyledi Yaver büfeye gitti ve elinde bir bardakla döndü Bardağı bana uzattı Bir viski bardağına ağzına kadar rakı doldurmuşlardı Atatürk ‘Bir yudumda iç’ dedi Yapılan sahtekârlığı daha başında anlamıştı ve beni cezalandırıyordu İçkiye hiç dayanıklı değilimdir Rakıyı bir yudumda içtim Yan odalardan birine koştum kanepeye uzandım Bayılmışım”



Atatürk yalnızca Tosca Operası’nı ya da Klasik Batı Müziği’ni değil müziğin her türünü seviyordu Hiçbir ayırım yapmadan müziğin bizzat kendini çok seviyordu ve insan yaşamında müziğin çok önemli bir yeri olduğuna inanıyordu 14 Ekim 1925’te İzmir Kız Öğretmen Okulu’nu ziyareti sırasında öğrencilerin “Hayatta müzik gerekli midir?” sorusuna verdiği şu yanıt bugün de aynı etkinliğini korumaktadır:

“Hayatta müzik gerekli değildir çünkü hayat müziktir Müzikle ilişkisi olmayan canlılar insan değildir Eğer söz konusu olan insan hayatı ise müzik mutlaka vardır Müziksiz hayat zaten var olamaz Müzik hayatın neşesi ruhu sevinci ve herşeyidir Yalnız müziğin şekli düşünceye göre değişir”
TOSCA
I. Perde
Siyasi suçlardan aranmakta olan Angelotti, içinde ailesine ait şapel bulunan, Sant'Andrea della Valle kilisesine sığınmıştır. Kızkardeşi Markız Attavanti onun serbest bırakılması için dua ederken, kilisede Meryem Magdalen portresini yapmakta olan ressam Mario Cavaradossi tarafından, kendisinin haberi olmadan, model olarak kullanılır. Kilisesinin zangoçu ve arkasından hemen Cavaradossi kiliseye girmeden önce siyasi suçlu aile şapeline girerek orada saklanır. Zangoç ressamın fırçalarını yıkayarak ona yardım eder. Ressam işine bir ara verdiğinde cebinden bir madalyon üzerinde bulunan minyatür resmi çıkarır ve ona sevdalı olarak bakar. Bu sevgilisi Tosca'nın resmidir. ressam Tosca ile kullandığı model arasındaki benzerliklere işaret eder (Cavaradossi: Recondita armonia – "Saklı armoni")
Zangoç bir karşılık olarak (adı atasözü gibi çok meşhur olmuş) bir şarkı söyler (Zangoç: Scherza con i fanti e lascia stare i santi - "Aptallara şaka yap fakat azizleri gökyüzündeki cennette bırak"). Orada Cavaradossi'yi resmini yapmaya devam etmesi için yalnız bırakarak ayrılır. Zangoç ayrılınca Angelotti saklandığı yerden çıkar. Cavaradossi arkadaşıdır ve aynı siyasi fikirleri beslemektedir. Angelotti Papalık Devletinin Roma'da hapisanesi olarak kullanılan Castel Sant'Angelo'dan nasıl kaçtığını anlatır. Bu sırada Tosca gelir ve konuşmaları yarıda kalır (Tosca: Mario! Mario! Mario!). Cavadarossi Angelotti'ye yiyecek birşeyler verir ve onun saklanmakta olduğu şapele geri girmesine yardım eder.
Florio Tosca şarkıcıdır ve o günkü temsilden sonra Cavaradossi'yle buluşmak için onu çağırmaya kiliseye gelmiştir. Fakat Tosca çok kıskanç bir kadındır. Kiliseye girerken Cavaradossi'nin kilisede bir kişiyle konuştuğunu duymuştur ve şüpheleri canlanmıştır. Onun bir kadınla gizlice görüştüğünü zannetmeye başlamıştır ve yaptığı Meryem Magdelana portresinde bulunan model de onun bu şüphelerini teyit eder gibidir. Tosca yapılan portrede gösterilen mavi gözlü kadını tanıyor gibi olduğunu açıklar. Sonunda Tosca Mario'nun Markız Attavanti'yi model olarak kullandığını anlar ve Mario'nun kendine yaptığı iltifatlardan dolayı da şüpheleri azalır. Portredeki model kadın mavi gözlüdür; halbuki Tosca ela gözlü olup Mario kimsenin onun gözleri kadar güzel olmayacağını söyler. (Cavaradossi: Qual occhio al mondo - "Dünyada hangi gözler seninkilerle kıyas edilebilir"). Kıskançlığı azalan Tosca kiliseden ayrılır ama ayrılmadan sevgilisine biraz nazla Magdalen'in gözlerini de kendilerinkinin ki gibi köyü renkli yapmasını tembih eder.
Angelotti tekrar gelir ve kaçması için plan hazırlanır. Kızkardeşinin kilisenin mihrabında saklayacağı kadın elbiselerini giyerek Cavaradossi'nin kır evine kaçacak ve orası aranırsa evin kuyusu içinde gizlenecektir. Cavaradossi, kendi hayatı pahasına da olsa bile, Angelotti'yi siyasal güçlerin elinden kurtarmaya andiçmiştir. (Cavaradossi: La vita mi costasse, vi salverò - "Eğer benim hayatıma mal olsa bile seni kurtaracağım."). Castel Sant'Angelo'dan atılan bir top siyasi hükümlünün hapishaneden kaçtığının öğrenildiğini ilan etmektedir ve kiliseden sığınma yerinden kaçmasının artık elzem olduğu anlaşılmıştur. Cavaradossi'de onunla birlikte kiliseden ayrılır.
Zangoç birbiriyle alay edip gülüşen çocuk korosu üyelerinden oluşan bir kalabalıkla kiliseye girer. (Zangoç ve koro: Tutta qui la cantoria! -"Herkes burada! Hadi yukarı kattaki koro mahalline!") Yanlış olarak öğrendiklerine göre Napolyon mağlubiyete uğratılmıştır ve burada bunu kutlamak için özel bir Te Deum şükür ayini yapmak istemektedirler. Aynı zamanda polis komutanı, Scarpia, ve yardımcısı Spoletta birçok polis ile kaçak mahpusu aramak üzere kiliseye gelirler. Attavanti'lere ait olan şapelde Markız'ın yelpazesini ve içinde hiç yiyecek ve içecek olmayan Cavaradossi'ye ait olan yemek sepetini bulurlar. Scarpia tehdit edici bir tavırla zangoça bunlar hakkında soru sorar; zangoç da Cavadarossi'nin şapelin anahtarını hiç almadığını ve hiç yemekle alakası olduğunu da söylemediğini belirtir. Scarpia zekice Çavdarossi'nin Angelotti'nin hapisten kaçışı ile bir bağlantısı olduğunu düşünmeye başlar.
Tosca kilisede kantatın söylenişine katkıda bulunması gerektiğini Cavaradossi'ye açıklamak istediği için kiliseye döner. Fakat onu orada bulamaz ama kıskançlık hisleri ile Cavaradossi'nin kendini aldattığına dair inancı depreşir. Bu sırada kilise Te Deum ayinine iştirak edecek inançlılarala dolmaya başlar. Bir Kardinal bu ayinin başında bulunacaktır. Scarpia gelip Attavanti'nin yelpazesini Tosca'ya gösterdiğinde Tosca'nın kıskançlığı artmış ve sınırlı olarak oradan ayrılmıştır. Scarpıa bir sivil polise onu takip etmesi emrini verir. (Scarpia: Tre sbirri, una carrozza - "Üç polis memeuru ve bir atlı araba"). Scarpia koyu bir inaçlı gibi dizlerine çöküp dualara ve ayine katılır. (Scarpia: Va' Tosca, nel tuo cuor s'annida Scarpia - "Git, Tosca. Senin kalbinde yuva yapan Scarpia'dır") (Koro: Adıutorium nostrum – "Benim desteğim Tanrının adınadır.")(Scarpia: A doppia mira tendo il voler - "Arzularımın iki hedefi vardır").
II.Perde
Scarpia akşam yemeğini yalnız yemektedir. Dışarıda ahalinin eğlenme sesleri duyulur. Bir hizmetkarına bir not verip onu Tosca'ya götürüp resitalini bitirdiği zaman onu kendiyle buluşmaya gelmeye davet eder. Onun kendi gücüne boyun eğince kendinin ne kadar mutlu olacağına dair şarkı söylemeye başlar. (Ella verrà per amor del süo Mario - "Mario'suna olan aşkı nedeniyle bana gelecek.") ve (Ha più forte şapore la conquista viölenta - "Zorbalıkla kadın kandırma aşka çok daha güzel bir çeşni verir.")
Spoletta tutukladığı Cavaradossi ile birlikte girer ama Angelotti kaçıp saklanmayı başarmıştır ve onu bulamamıştır. Scarpia ressamı sıkıştırıp sorguya çeker; ama Cavaradossi hiçbir şey ifşa etmez. Scarpia Cavaradossi'yi işkence edilmek üzere dışarı yollar. Scarpia bu sefer dikkatini Tosca'ya çeker. (Scarpia: Ed or fra noi parliam da buoni amici - "Şimdi iki iyi arkadaş gibi konuşalım." ) Scarpia ayrıntılarla Tosca'ya işkence edilen sevgilisinin çektiği azapları bir bir anlatır. Tosca sevgilisinin bağırmalarını duymaktadır ama elinde bir şey yapabilecek hiç gücü yoktur. Bundan bütün morali çökmüştür ve sonunda Angelotti'nin nerede saklandığını ifşa etmek zorunda kalır. Çavradossi tekrar yanlarına getirilir ve Scarpia ona Angelotti'nin saklanma yerini öğrendiğini söyler. İşkencenin açısından ve yineden sırrı saklayamamadan utandığı için Cavaradossi gizliliğe ihanet ettiği için Tosca onu kınayıp lafla ona hücum eder.
Sciareone girer ve daha önce gelen Napolyon'un mağlubiyeti hakkında haberinin yanlış olduğunu ve gerçekte Bonapart'ın kraliyet ordularını Marengo Muharebesi'nde galip geldiğini ilan eder. Buna (Cavaradossi:Vittoria! - Zafer!) diye alkışlayan Cavaradossi tutuklanıp götürülür. Tosca onu takip etmeğe çalışır ama Scarpia tarafından durdurulur. Mario'nun serbest bırakılmasının fiyatının ne olacağını Scarpia'dan sorar. (Scarpia: Mı dicon venal "Benim rüşvet yiyici olduğumu söylüyorlar.") Scarpia Tosca'ya aşık olduğunu söyler ve şehvetli bir tonla Tosca kendi bedenini, namusunu ve kendisini vermeye razı olursa bunu Mario'nın serbest bırakılma fiyatı olacağını söyler. Tosca kaçmak ister ama Scarpia onu durdurur ve orada ona tecavüz etmeye yeltenir. Tam bu sırada davul sesleri duyulur. Scarpia bunların Cavaradossi'nin idam yerine götürülüşmesi sırasında çalındığını açıklar. Tosca yorululur ve bayılır ama bu sırada Tanrı'dan kendisine yapılan eziyetlerinin nedeni sorar.(Tosca: Vissi d'arte, vissi d'amore - "Ben sanatım için yaşarım; ben aşk için yaşarım"). (Scarpia:'Sei troppo bella, Tosca, e troppo amante - "Sen çok güzelsin, Tosca. Sen çok sevgi taşıyorsun."). Spoletta girer ve Scarpia'nın polisleri tam onu Cavadarossi villasının kuyusunda bulmuş ve çıkartıp tutuklamakta iken Angelotti'nin intihar edip kendini öldürdigü haberini verir.
Hiç başka bir alternatifinin kalmadığını düşünen Tosca kendini vermeye hazırdır. Scarpia Spoletta'ya bir idam töreni hazırlamasını, fakat Tosca'yla kaçmasını sağlamak için bunun yapmacık olarak idam olmasını emreder. Tosca, Cavaradossi ile ülkeden kaçmaları için "güvenlikle-gitsinler" şeklinde bir belge hazırlamasını ister. Scarpia'nın bu belgeyi yazıp hazırlanmasını beklerken, Tosca'nın gözü masa üzerinde bulunan bir sivri bıçağa ilişir. Birden kendi bedenini ona vereceğine Scarpia'yı bıçakla öldürmesinin daha uygun olacağı fikirine aklı yatar. Scarpia Tosca'yı kucaklamak için ilerler ve tam kucaklamışken Tosca elindeki bıçağı onun kalbine saplar ve onu öldürür.(Tosca:Questo è il bacio di Tosca - "İşte bu Tosca'nın öpücüğü". Scarpia'nın naaşını düzgün bir şeklide yatırdıktan sonra Tosca kiliseden ayrılır. (E avanti a lui tremava tutta Roma - "Ve önünde bütün Roma titremişti."). Tam bu sırada uzaktan davul sesleri duyulmaya başlar.
III.Perde
Kilise çanları yeni günün başlamış olduğunu belirtmektedirler ve bir Çoban çocuk Romalı aksanı ile bir halk havası olan stornello söylemektedir. Hapishanede Cavaradossi idamını beklemektedir. Elinde kalan en son değerli şey olan yüzüğünü Gardiyan'a vererek onu Tosca'ya bir not götürmeye ikna eder. Hemen bu elvada mektubunu yazmaya koyulur. ( E lucevan le stelle - "Ve yıldızlar parlamaktaydılar"). Bu notun sonunda olan (E non ho amato mai tanto la vita - "Hayatımda hiçbir hayatı şimdiki kadar sevmedim.") satırını bitirdiği zaman ağlamaya başlar.
Tosca Spoletta ve bir çavuş ile birlikte gelir ve Scarpia'nın vermiş olduğu "güvenlikle gitsinler" belgesini getirmiştir. Tosca ona her ikisini de kurtarmak için Scarpia'yı öldürdüğünü söyler. (Tosca: İl tuo sangue o il mio amor volea - "O ya senin kanını ya da benim aşkımı istedi.") Cavaradossi onun ellerinde tutarak şu aryayı söyler. (Cavaradossi: O dolci mani - "O tatlı ellerin"). Tosca sonra yapmacıktan bir idam taklidi yapılacağını anlatır. Aşkla galip gelmeleri duyguları ile birlikte bir mesut gelecek hakkında düşlerini birbirine anlatmaya başlarlar (İkili: Şenti, l'ora è vicina - "Dinle, saat yaklaştı.")(Cavaradossi: Amaro sol per te m'era il morire - "Yalnız seni kaybetme yüzünden ölümün çok acı olacaktı.")(Tosca: Amor che seppe a te vita serbare – "Aşkım senin hayatını kurtarabilmeyi başardı."). Son final ikili: Trionfal... dı nova speme - "Yeni umutlarla. Zafer.")
Askerler ateş açarlar. Mario yere yığılır. Tosca alaylı olarak Mario'yu iyi rol yaptığı için tebrik eder. (Ecco un artışta - "İşte bir artist"). Askeri birlik ayrıldıktan sonra Tosca yerde yatan Mario'nun yanına koşar ve onun artık ayağa kalmasını söyler.(Su, Şu, Mario! Su presto andiam!). Fakat Mario hiçbir hayat eseri göstermez. Tosca olanı anlamıştır; Scarpia Cavadrodossi'nin hayatını bağışlamamıştır ve Spoletta'ya onun kurşuna dizilip idam edilmesi emrini vermiştir. Cavaradossi ölü olarak yerde yatmaktadır. Tosca bu gerçeği anladığı sırada, öldürülmüş Scarpia'yı yeni bulmuş olan Spoletta askerlerle birlikte gelir ve Tosca'yı Scarpia'nın katili olmakla suçlar. Tosca'yı tutuklamak için yanına gelmeye başlar. Fakat Tosca onu geri iter ve kalenin mazgalına çıkıp oradan kalenin duvarından aşağı kendini atıp kendini öldürür. ("O Scarpia, avanti a Dio!" - "O Scarpia, Tanrı önünde tekrar buluşacağız!"). Tosca ölümüne düşmekte iken orkestra Cavaradossi'nin daha önceki (E lucevan le stelle) aryasının temasını daha güçlü ama açıklayıcı klarinet sesi ile birlikte çalar.
Tosca yı dinlemek için ve daha fazlası için:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Tosca#I._Perde